Wspomina Kornelia Pyszkowska: Młyn pełen książek.

Był to pokój stanowiący magazyn biblioteczny i jednocześnie pierwszą wizytówkę biblioteki. Przez niego przechodziło się do drugiego pokoju, który spełniał wiele funkcji począwszy od magazynu bibliotecznego na gabinecie kierownika skończywszy. Te zbiory zostały przeniesione z pomieszczeń, które pierwotnie znajdowały się w budynku przy ul. Kościuszki 2. Było to około 3500 woluminów. Stanowiły zasób Biblioteki Powiatowej.

Okna w tym drugim pokoju wychodziły na południowy zachód i przez to miały tę wielką zaletę, że zawsze przez nie wpadało wiele słońca. Między oknami ustawiony był katalog z 16 szufladkami. Na nim stała duża donica z pięknie wyhodowanym winobluszczem. o długości 4 metrów. Wszyscy goście przychodzący do biblioteki zwracali na niego uwagę.

Kwiat stanowił naturalne firanki na oknach, dając tym samym migotliwy cień na książkach ustawionych na półkach.

W pokoju stały dwa biurka. Przy jednym z nich zajęłam miejsce 1 kwietnia 1956r.

Czułam się przy tym trochę nieswojo z wielu powodów. Miałam dopiero 19 lat i siedziałam przy nim jako… kierowniczka. Naprzeciwko mnie, przy drugim biurku, siedziała starsza pani o postawie i wyglądzie księżnej, której pewnego dnia zakomunikowano, że przestaje być kierowniczką z uwagi na swój wiek i brak możliwości jeżdżenia w teren w celu organizacji nowej sieci bibliotecznej w powiecie. Była to pani Maria Ogińska.

Pochodziła z litewskiej książęcej rodziny. Pani Maria przyjęła mnie serdecznie i z wrodzonym taktem. Chociaż ta nowa sytuacja była dla niej mało komfortowa, nie dała mi tego odczuć nawet jednym gestem.

Nazywała mnie tylko “Zosią Samosią”, bo o nic nie pytałam, mimo, że nie miałam pojęcia na czym polega praca w bibliotece. Z panią Marią rozstałyśmy się któregoś dnia po rocznej pracy.

Zachorowała. Nigdy jej więcej nie zobaczyłam. Zmarła w szpitalu po ciężkiej operacji. Na jej miejsce w 1957r. zatrudniona została moja koleżanka szkolna - Maria Przybysz.

W październiku 1956r. zostałam skierowana na kurs do Ośrodka Kształcenia Bibliotekarzy w Jarocinie. Tam dopiero dowiedziałam się na czym polega praca w bibliotece. Przez 6 tygodni uczyłam się abecadła bibliotecznego i zdałam sobie sprawę z tego, że pracować w bibliotece, to nie tylko mieć nieskrępowany dostęp do książek, ale również mozolna, zupełnie niewidoczna dla czytelnika praca.

Na wiosnę 1957r. otrzymałam polecenie “spakowania książek”. Miałyśmy opuścić dotychczasowe pomieszczenie. Potrzebne było dla innej działalności Powiatowej Rady Narodowej.

Nie mając innego wyjścia wypożyczyłyśmy z sąsiadującego młyna worki i…tak transportowane książki, przeniesione zostały do pokoju o 33 m2 zwalone na stos w budynku ówczesnego Komitetu Powiatowego PZPR przy ul. Kościuszki. W pomieszczeniu tym, razem z Marią Przybysz przebywałyśmy do początku 1959r.

Z jednego małego pomieszczenia zajmowanego dotychczas, biblioteka rozrosła się do 5 dużych pokoi zlokalizowanych na piętrze i na parterze w Ratuszu w centrum miasta. Na I piętrze w Ratuszu urządzona została czytelnia i klub, na parterze były: magazyn biblioteczny z działem gromadzenia i opracowania zbiorów oraz dwie wypożyczalnie: dla dorosłych i dla dzieci.

Od tego momentu datuje się nazwa Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna w Nidzicy. Ulokowanie w takim punkcie biblioteki, zaowocowało wzrostem czytelnictwa i zajęliśmy wówczas pierwsze miejsce w województwie. Stanowiło to 21% w stosunku do mieszkańców miasta.

W owych czasach biblioteki oceniane były po ilości obsługujących czytelników. Statystyka liczbowa pełniła priorytetową rolę. Zdarzały się więc drobne “pomyłki” w sprawozdaniach z bibliotek gromadzkich. Ich wyłapywanie należało również do naszych obowiązków.

Usytuowana - jak wspominałam - w centrum miasta biblioteka, szybko nabrała cech ośrodka kulturalnego, do którego wieczorami przychodziło wiele ludzi. Duża czytelnia, poza bieżącą prasą i księgozbiorem podręcznym, przyciągała jeszcze ekranem telewizyjnym. Telewizor w ówczesnym czasie był rarytasem.

Obok czytelni zorganizowałyśmy klub, którego wystrojem zajęła się plastyczka Olga Samarska. Olga zjawiła się w Nidzicy któregoś dnia i zaofiarowała swoje usługi jako instruktor plastyki dla dzieci i młodzieży.

Została życzliwie przyjęta przez miejscowe władze. Koło plastyczne powstało w pomieszczeniach wypożyczalni dla dzieci. Było to dla nas zupełnie normalne. Wystrój plastyczny klubu zaproponowany przez Olgę wywołał trochę zamieszania.

Na głównej ścianie wymalowała bowiem gołe postacie kobiet wyłaniające się z fal. Kiedy jednak pierwszy szok minął, wieczorami chętnie schodzili się do klubu dorośli (czasem, żeby pograć w brydża). Nad wszystkim czuwała nasza kochana Stefania Wojciechowska. Rok później do klubu zostało zakupione pianino. Chętni mogli pobierać naukę gry na pianinie.

Lekcje prowadziła instruktorka pani Jóźków z Działdowa. W klubie prowadzona była działalność wykraczająca poza ramy biblioteki. Mając instrument muzyczny mogliśmy zaprosić pianistę do zorganizowania koncertu, co miało miejsce.

Społeczeństwo Nidzicy, w swojej masie nie było zainteresowane taką ekskluzywną rozrywką i przesadą byłoby stwierdzenie, że na taki koncert “naród walił drzwiami i oknami”.

Ale była spora garstka melomanów, dla których słuchanie muzyki Chopina na żywo, wykonywane przez dobrego pianistę było prawdziwą ucztą duchową. Taki koncert połączony z poezją, zaproszeni przeze mnie, przedstawili pianista Maciej Łukaszczyk [uczestnik konkursu chopinowskiego w 1960r. ze swoim kolegą ze Studenckiego Klubu “Stodoła” z Warszawy.

Ten rodzaj pracy w bibliotece, wykraczał daleko poza ramy organizacyjne przypisywane bibliotekarstwu. Ale byłyśmy dumne z tej naszej działalności.

Pożar

Była jesień 1961r. Nie było mnie w bibliotece, ponieważ miałam kolejną sesję na Uniwersytecie Wrocławskim, gdzie studiowałam bibliotekoznawstwo. Wróciłam do domu przeziębiona. Kiedy leżałam chora, w domu rozległ się natarczywy dzwonek u drzwi wejściowych.

Kiedy je otworzyłam, zobaczyłam bladą i rozdygotaną, z nierównym oddechem, świadczącym o tym, że musiała biec, moją koleżankę bibliotekarkę Marię Boczkowską (vel Przybysz).

Zadyszana wykrztusiła - pali się! Co? - zapytałam. No cały ratusz - odpowiedziała Maria i dodała przy tym, spalą się nam książki. O tym w jaki sposób znalazłam się na rynku, na środku z płonącym ratuszem, tego już zupełnie potem nie mogłam w pamięci odtworzyć.

Jedno zapamiętałam dokładnie - zupełne odrętwienie, które towarzyszyło mi, kiedy niezdolna do żadnego gestu, stałam i patrzyłam na ogień, na krzątających się ludzi wynoszących rzeczy z budynku. Ratusz w Nidzicy zbudowany w XIX wieku, zniszczony w czasie działań wojennych i następnie odbudowany w latach 1949/50 - nie przedstawia sobą żadnego zabytku.

Czworokątny z niewielką wieżyczką pośrodku, spełniał wiele funkcji. We wschodnim skrzydle znajdowało się Prezydium Miejskiej Rady Narodowej z Urzędem Stanu Cywilnego, południowo-zachodnim Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna, zachodnim na piętrze Bank Spółdzielczy, a w skrzydle północnym na parterze sklepy i na piętrze sala widowiskowa.

Teraz cały dach pokrywający ratusz palił się pięknym czerwonym płomieniem, nawet dymu było niewiele - bo ogień trawił wiązania dachowe razem z wieżyczką wykonane z drewna.

Poruszenie w miasteczku było ogromne. Ludzie chętni do pomocy, uwijali się jak w ukropie, nie bacząc na wodę, którą częstowali ich strażacy, usiłujący bezskutecznie dosięgnąć strumieniami wody z sikawek - palącego się dachu.

Pech chciał, że był to dzień targowy i Bank Spółdzielczy dokonywał wiele obrotów finansowych na rzecz chłopów z okolicznych wiosek. Zamieszanie więc było szczególnie mocne, bo dokumenty bankowe wyrzucane były z pierwszego piętra bezpośrednio na ulicę. Nie wyniosłam żadnej książki z biblioteki. Może to dziwne - ale tak właśnie było.

Kiedy minęło pierwsze odrętwienie i weszłam do budynku, starałam się o zabezpieczenie dokumentów bibliotecznych, które znajdowały się w pokojach na parterze. Sprzęty z klubu i czytelni bibliotecznej, znajdujące się na I piętrze, wynieśli ludzie bardzo szybko.

Pojawiły się samochody, na które składowano w wielkim nieładzie wszystkie przedmioty łącznie z książkami, przewożąc je następnie do tymczasowego pomieszczenia, którym stała się sala konferencyjna w budynku Komitetu Powiatowego PZPR. To dziwne - ale książki z tej biblioteki, po raz drugi już znalazły się w tym budynku i to w okolicznościach wyjątkowych.

Jak dowiedziałam się później, pożar budynku ratusza spowodowali dwaj spawacze, którzy naprawiali rury od centralnego ogrzewania na strychu. Zaprószyli ogień w trocinach, którymi zabezpieczone były rury przed mrozem.

Znowu pakowałam i rozpakowywałam książki z worków. Tym razem były to worki po ziemniakach. Było w nich pełno takiego charakterystycznego miału po wykopanych ziemniakach. Worki z książkami z sali konferencyjnej Komitetu Powiatowego przetransportowane zostały do tymczasowego pomieszczenia, jakim stała się świetlica w nowej szkole 1000-lecia za torami kolejowymi.

Tam na nowo układałyśmy książki na półkach. Przy ich oczyszczaniu z miału nabawiłam się alergii. Nie wiedziałam początkowo co się stało, kiedy rano obudziłam się zupełnie spuchnięta z czerwoną skórą na całym ciele. Z konieczności musiałam zostawić tę ciężką pracę koleżankom, a sama zająć się jedynie porządkowaniem dokumentacji.

Cała ta tragedia w ratuszu spowodowała przeprowadzenie skontrum całego księgozbioru w bibliotece. Musiałyśmy ustalić czy w wyniku powstałego zamieszania nie zginęły nam książki. Okazało się, że jak na tak wielkie zdarzenie - straty były minimalne. To porządkowanie stanu majątkowego biblioteki, przyśpieszyło moją ostateczną decyzję opuszczenia Nidzicy. Miałam już zapewnioną od 1 lutego 1962r. pracę w Bibliotece Miejskiej w Gdyni.

Nota personalna: Kornelia Pyszkowska w latach 1956-1962 pełniła funkcję Kierownika Powiatowej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Nidzicy. W tym czasie w bibliotece pracowały: Maria Bogusz - kier. Wypożyczalni dla Dorosłych; Maria Szypulska - kier. Wypożyczalni dla Dzieci; Stefania Wojciechowska - kier. Czytelni i Klubu; Maria Boczkowska (vel Przybysz) kier. Działu Gromadzenia i Opracowania Zbiorów (po moim odejściu kierownik B-ki); Kazimierz Zembrzuski - Instruktor Czytelnictwa.